Ceremonie Stolpersteine Schiedam

Op de middag van woensdag 25 mei 2022 vond in Schiedam de onthulling plaats van de laatste reeks Stolpersteine voor joodse Schiedammers die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. De onthulling, op zeven locaties in centrum, zuid en west, werd ’s morgens voorafgegaan door een besloten herdenkingsceremonie in de zaal van het stadhuis op de Grote Markt. Hieronder een verslag van deze bijeenkomst.

Vanaf half elf druppelen de nabestaanden binnen in het stadhuis. Ze worden in de hal ontvangen door onderzoeker/bestuurslid Ans Meijlink en penningmeester/ onderzoeker Peter Groeneweg-Van der Wal. Aan het eind van de gang naar de raadszaal worden de gasten verwelkomt door voorzitter Rob Holmer en secretaris Peter Groeneweg. Voor de meeste genodigden is de plaats van ontvangst al bijzonder: natuurlijk maakt de raadszaal in gerestaureerde staat een grote indruk maar het is ook een teken dat de gemeente Schiedam de herinnering aan joodse medeburgers serieus neemt. De aanwezigheid en toespraak van burgemeester Lamers onderstreept het belang dat Schiedam hecht aan deze herdenking. Na afloop vertelt één van de nabestaanden dat de persoonlijke betrokkenheid van de burgemeester goed te merken was: “Dit was geen voorleesbeurt: hij vertelt hoe hij het voelt!”

De ceremonie vindt in beslotenheid plaats. Staand voor de schouw heet Rob Holmer, als voorzitter van de Stichting Stolpersteine Schiedam, rond elf uur de genodigden welkom. Hij spreekt o.a. zijn dank uit aan de gemeente Schiedam voor het beschikbaar stellen van het stadhuis.

Vanuit de zaal bezien staat links van Rob de tafel met de eenentwintig witte rozen, de eenentwintig grijze kiezelstenen met daarop de namen, de eenentwintig lichtjes die straks worden aangestoken en de vier portretlijstjes want niet van alle eenentwintig slachtoffers is een portretfoto gevonden. Links naast de tafel staat een grote menora met zeven brandende kaarsen. Rechts van Rob Holmer omlijst Tanya Tienpont op de harp de ceremonie met passende muziek.

De burgemeester spreekt over zijn betrokkenheid, en die van de gemeente, bij het lot van de joodse inwoners en betrekt daar ook de actualiteit bij: “We zeggen dat we van de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging lessen geleerd hebben maar waarom passen we die nu dan niet toe als er in Oekraïne een oorlog woedt, en mensen elkaar verschrikkingen aandoen?”

Over twee van de zeven locaties waar Stolpersteine worden onthuld gaat hij dieper in op de levensverhalen, van het echtpaar Groen van de Rotterdamsedijk en van het gezin Kunke genannt Ball van de Vlaardingerdijk. De burgemeester vertelt over het rode steentje dat Miep Kalkman, dochter van een politieagent, in de zomer van 2021 heeft kunnen overdragen aan de kleinkinderen van een zus van Sara Groen-Cauveren, Kurt en Liesan Löwenberg. Alle drie zijn vanmorgen aanwezig, de struikelstenen voor Samuel en Sara Groen zullen ’s middags als eerste worden onthuld.

De laatste stenen van deze dag zijn voor het gezin van Chaim en Minke, met hun vier zonen. De burgemeester refereert aan de advertenties van dominee Wuister die daarmee jaarlijks zijn vermoorde klasgenootje Emile David Kunke genannt Ball in herinnering bracht. In de zaal zijn nazaten van de buren van dit gezin aanwezig, toen zij werden weggevoerd van de Vlaardingerdijk; zij horen hoe met de plaatsing van deze stenen ook aan een wens van dominee Wuister wordt voldaan, voor een permanente herinnering aan deze stadgenoten.

In zijn toespraak is ook aandacht voor Johan en Ton, de mannen van Irado die al vele jaren zorg dragen voor het voorbereiden en plaatsen van Stolpersteine in Schiedam. Beide mannen zitten bescheiden achter in de zaal. Burgemeester Lamers weet dat Johan Zwanenburg in het najaar met pensioen gaat, na vijftig jaar gemeentedienst, maar dat hij al heeft toegezegd voor de plaatsing van Stolpersteine te blijven zorgen.

Na de toespraak van de burgemeester is er een muzikaal intermezzo van Tanya Tienpont. Dan gaat bestuurslid Ans Meijlink naar de microfoon om de namen van de eenentwintig slachtoffers te noemen en nabestaanden uit te nodigen naar voren te komen. Ze steken eerst aan de menora een kaarsje aan, en steken vervolgens daarmee het lichtje aan bij de kiezelsteen waarop de naam van hun familielid geschreven staat. Na afloop zal één van de nabestaanden bekennen dat de ogenschijnlijk eenvoudige handeling haar meer raakte dan ze gedacht had: “Het kwam ineens heel hard binnen voor wie die lichtjes werden aangestoken!” In de stilte die volgt klinkt opnieuw de harpmuziek, met respect en mededogen voor wie uit de samenleving zijn weggerukt.

Wanneer Leo Levie gevraagd wordt naar voren te komen om kaddisj te zeggen, het gebed voor de doden, gaan de aanwezigen staan en luisteren aandachtig en ingetogen. Hij zal die middag nog op meerdere plekken kaddisj zeggen maar deze keer, tijdens de ceremonie in de ochtend, maakt de meeste indruk, als gebed voor die eenentwintig doden. Als vervolgens het thema van Schindler’s List wordt gespeeld is op vele gezichten de emotie te zien, als gevolg van het besef dat er mensen missen, dat levens zijn ingekort, dat de ene mens dit de andere heeft aangedaan. Anderen kijken strak voor zich uit en tonen juist daarmee dat zij geraakt zijn.

De herdenkingsceremonie in het stadhuis wordt afgesloten door de voorzitter die alle aanwezigen uitnodigt om in het restaurant beneden een lunch te gebruiken totdat om een uur of één aanstalten wordt gemaakt om naar de touringcar te wandelen die langs de zeven locaties zal rijden. De burgemeester moet zich voor het bijwonen van de lunch verontschuldigen vanwege een andere, onverwachte verplichting – het verwelkomen van de 80.000^e net geboren inwoner van Schiedam!

Bij de lunch, van uitstekende kwaliteit en zo veel als mogelijk volgens de joodse spijswetten klaargemaakt en geserveerd, komen de gesprekken tussen de gasten weer op gang. Zoals in het verleden vaker is gebeurd is er als bonus van de ceremonie ook een kennismaking tussen nabestaanden die van elkaars bestaan niets afwisten.

Rond een uur of één wordt het gezelschap gevraagd zich klaar te maken voor de busrit langs de zeven locaties in centrum, zuid en -vooral- west. Zie voor een verslag van de steenonthulling elders.

Foto’s: Ria Massalt

Verslag: Peter Groeneweg