77 jaar geleden (18)

Op woensdag 6 september 1944 dus zo’n 77 jaar geleden, wordt er een eind gemaakt aan het leven van Wilhelmina Frederika Hijman-Stibbe, de 76-jarige weduwe van Salomon Hijman, horlogemaker en raadslid te Schiedam. In het najaar van 1944, op 3 september, wordt ze vanuit Kamp Westerbork gedeporteerd, met transport nummer 100, hetzelfde waarmee Anne Frank en haar ouders en zus, en Peter van Pels, worden gedeporteerd.

Over Wilhelmina Frederika Stibbe staat al een beknopt levensverhaal op deze website: ze wordt op zondag 21 juni 1868 geboren, te Meppel, als dochter van Phinie David Stibbe en Rebekka Cohen. Ze komt uit een gezin met in totaal zeven kinderen: ze heeft drie broers en drie zussen. Wilhelmina trouwt met Salomon Hijman, zoon van Maurits Hijman en Sara van Gelder, op maandag 16 augustus 1897 te Meppel. 

Salomon Hijman (geboren op 8 maart 1869) is horlogemaker van beroep en hij woont in Schiedam. Zijn winkel is aan de Hoogstraat, op nummer 55, naast de Taansteeg; het echtpaar Hijman-Stibbe woont erboven.

Op zaterdag 25 juni 1898 bevalt Wilhelmina Frederika voorspoedig van een meisje: Cilia Bertha. Maar Cilia blijft enig kind en wordt helaas niet ouder dan twintig. Ze sterft op 30 september 1918 te Schiedam, na een kort ziekbed. Cilia Bertha wordt begraven in Rotterdam, aan het Toepad.

Het echtpaar Hijman-Stibbe speelt een rol van betekenis in de Schiedamse samenleving. Salomon is vanaf 1919 raadslid voor de Vrijzinnig Democratische partij en bekleedt in de jaren twintig diverse functies, zowel voor de middenstand als in het onderwijs. Salomon is o.a. voorzitter van het bestuur van de Huishoud- en Industrieschool voor Schiedam en omstreken. Blijkbaar heeft hij ook een bestuurlijke functie bij het Stedelijk Gymnasium te Schiedam. En Wilhelmina Frederika doet niet voor hem onder: ze is actief in het maatschappelijk leven, als voorzitter van de Vereniging “Verjaardag” en lid van diverse comités, zoals het watersnoodcomité, en een comité voor hulp aan de veenstreken in Zuidoost-Drenthe, ter bestrijding van tuberculose, en voor de zonnestraaldag. Een hele reeks artikelen illustreert hun inzet voor stad en inwoners.

 

 

 

Salomon Hijman staat op de foto als bestuursvoorzitter van de Huishoud- en Industrieschool. En ook bij de opening van het Hofje van Belois is hij aanwezig, volgens een onderschrift bij de foto; vermoedelijk is hij de tweede van links.

Salomon is een redelijk kritisch raadslid. Als bij de opening van het nieuwe Gemeenteziekenhuis de loftrompet wordt gestoken kan hij het niet nalaten om kort erna, bij de bespreking van een extra krediet voor het gloednieuwe ziekenhuis, voor reparaties en herstelwerk, er nog even fijntjes op te wijzen dat alle lof dus misplaatst was als het ziekenhuis nu al aanpassing nodig heeft. Hij pleit ook onvermoeibaar voor asfaltering van de Hoogstraat, als redding voor de middenstand. Dat pleidooi wordt ook aangehaald in een artikel over zijn aftreden, in 1928.

De aandachtige lezer zal het al opgevallen zijn dat het echtpaar inmiddels een andere woning heeft betrokken. In mei van 1923 zijn Salomon en Wilhelmina van de Hoogstraat naar de Tuinlaan verhuisd maar de horlogewinkel blijft aan de Hoogstraat.

Tuinlaan 108 staat rechts op een foto van het postkantoor, te vinden in de Beeldbank van het Schiedams archief (nr. 09473). In de oorlog zal het woonhuis geruime tijd dienstdoen als Ortskommandantur voordat die naar de BK-laan wordt verplaatst.

Per 1 mei 1938 doet Salomon Hijman, die bijna zeventig is, de horlogezaak definitief over aan H.J. Blommendal die vanaf 1919 feitelijk al bedrijfsvoerder was, vermoedelijk omdat Salomon in dat jaar raadslid was geworden.

Tijdens de Duitse bezetting is er nog één moment waarop het echtpaar in de krant verschijnt, namelijk als Salomon in het Gemeenteziekenhuis aan de Nassaulaan 95 komt te overlijden en er artikelen en vele rouwadvertenties worden geplaatst.

De weduwe Hijman-Stibbe wordt pas op 9 mei 1944 geregistreerd in Kamp Westerbork. Het is niet bekend of zij ooit ondergedoken is geweest. Op 3 september 1944 gaat ze op transport. Het nummer van dat transport is 100: hetzelfde transport waarmee Anne Frank en haar ouders en zus, en Peter van Pels, worden gedeporteerd. De 77-jarige weduwe wordt op 6 september 1944, direct na aankomst in Auschwitz vergast.

Op de Tuinlaan, voor het kantoorgebouw ter hoogte van nummer 108 -het woonhuis is gesloopt-, ligt sinds 24 februari 2016 een struikelsteen, om te herinneren aan Wilhelmina Frederika Hijman-Stibbe door haar naam te lezen en al doende voor haar het hoofd te buigen.

Naschrift:

Tijdens de Duitse bezetting is in de Verkaufbücher nauwgezet bijgehouden welk vastgoed van joodse eigenaren tegen welke prijs aan welke personen of instanties is verkocht. Ook van Salomon Hijman is vastgoed verkocht. Het gaat om Hoogstraat 123 en Hoogstraat 55.

Het pand Hoogstraat 123 wordt in het voorjaar van 1943 aangekocht voor 5.500 gulden door M.C. van Wamelen die in dat pand een schoenhandel-reparatiebedrijf heeft; notaris voor deze verkoop is (het kantoor van) de heer Pieter Schaberg die van 13 juli 1942 tot 20 december 1943 door de Duitsers wordt gegijzeld (voor de data van de gijzeling: zie historisch overzicht van Historische Vereniging Schiedam/Scyedam).

Voor Hoogstraat 55 -de horlogewinkel van H.J. Blommendal- wordt 14.000 gulden betaald, door de heer D. (van Daniël) Visser, distillateur, Lange Nieuwstraat 169. Het eigendom wordt overgeschreven per 24 januari 1944 en de eigenaar (de erven Salomon Hijman) wordt hierover op 7 januari 1944 geïnformeerd. Notaris is de heer Schuurs.

En Tuinlaan 108 dan? Waar geruime tijd de Ortskommandantur was? In het adresboek van Schiedam per 1 januari 1941 staat op Tuinlaan 108 nog steeds S. Hijman genoteerd. In de Verkaufbücher is dit in 1943 en 1944 het adres van de verkopende partij, S. Hijman of “Erb. S. Hijman” (de erfgenamen van). Maar het pand zelf lijkt niet als verkocht te zijn geregistreerd. De Staatscourant van 12 mei 1947 geeft duidelijkheid: huis, erf, tuin en uitpad behorende bij Tuinlaan 108 zijn op 27 juni 1944 door de burgemeester van Schiedam onteigend. De partij die wordt onteigend is Hijman, Salomon te Schiedam, met als beheerder sinds 28 oktober 1942 de Nederlandse Administratie van Onroerende Goederen in Den Haag. De reden voor de onteigening is bijzonder: ten behoeve van het uitbreidingsplan Nieuwland I… Alsof een locatie aan de Tuinlaan, aan de kop van de Plantage, noodzakelijk kan zijn voor de uitbreiding van de Schiedamse bebouwing naar het noorden, naar Nieuwland. Geen wonder dat de Staatscourant van 12 mei 1947, dus vijf jaar na het overlijden van Salomon Hijman, publiceert dat huis, erf, tuin en uitpad van Tuinlaan 108 buiten de naoorlogse bekrachtiging van deze onteigening worden gehouden.

Er loopt sinds oktober 2020 een onderzoek van het Gemeentearchief Schiedam naar de rol van de gemeente bij de verkoop en/of onteigening van joods vastgoed.