arnhem

Eva en Koosje van Dijk

Broersvest 10 d Schiedam (stenen gelegd op maandag 23 februari 2015)

In dit verhaal wordt iets verteld over de familiegeschiedenis van Eva van Dijk en van Koosje van Dijk, twee ongehuwde halfzussen die woonden aan de Broersvest 10 a in Schiedam.

Op woensdag 26 april 1865 treedt op het stadhuis van Arnhem Joseph van Dijk (borstelmaker), 22 jaar oud, in het huwelijk met Dina Sternfeld, 26 jaar oud. Joseph is geboren op zaterdag 30 april 1842 en opgegroeid in Arnhem als zoon van Abraham van Dijk en Anna Salomons.

arnhem

Stadhuis van Arnhem

Zijn vrouw Dina (dienstmeid) is een dochter van Joseph Sternfeld en Eva Israël; zij werd geboren op woensdag 23 januari 1839 in het Gelderse Brummen. Dina komt uit een gezin van acht: vader, moeder en zes kinderen.

Joseph verdient als borstelmaker en venter de kost voor zijn jonge gezin en moet hard werken om het gezin van negen kinderen te kunnen onderhouden.

borstelmaker

Een borstelmaker

Het echtpaar krijgt twee meisjes en zeven jongens. Drie zonen leven maar kort: Abraham sterft al na twee maanden, Meijer na negen en Liepman na elf maanden.  De twee meisjes in het gezin zijn Johanna, geboren op vrijdag 15 september 1865 te Brummen, en Eva, geboren op woensdag 27 november 1867 te Arnhem.

geboorteakte Eva van Dijk

Geboorteakte van Eva van Dijk

In 1873 verhuist Joseph samen met zijn vrouw Dina en vier kinderen -Johanna, Aron, Eva, Salomon en – vanuit Arnhem naar Rotterdam; hij laat zich op zaterdag 20 december 1873 inschrijven in de gemeente, met als adres de Meermanstraat 20.  Hier wordt hun zesde zoon geboren op woensdag 16 januari 1878  die ze de naam geven van Joseph Isaac. Vanaf zaterdag 12 maart 1881 woont het gezin in de Heerenstraat 11.

Wanneer Eva 12 jaar is overlijdt haar moeder; op maandag 12 januari 1880 sterft Dina op 40-jarige leeftijd, één maand na de geboorte van broertje Liepman. Daardoor komt haar vader alleen te staan voor de opvoeding van de kinderen.

In Rotterdam komt hij Elizabeth van Praag tegen, waarmee hij op woensdag 24 augustus 1881 in Rotterdam in het huwelijk treedt.

WX317

Stadhuis Rotterdam, Kaasmarkt

Elizabeth van Praag is geboren op donderdag 23 september 1841 te Rotterdam; haar vader is Joseph Baruch van Praag en haar moeder is Koosje Wessel.

In 1882 verlaat het gezin van Joseph en Elizabeth van Dijk Rotterdam; ze laten zich op zaterdag 11 maart uitschrijven en vertrekken naar Amsterdam. Daar schrijven zij zich in maart 1882 in op het adres Mauritskade nummer 5. Op donderdag 18 januari 1883 wordt hier hun zoon geboren, Henri. In mei 1883 schrijven ze zich in aan de Joden Houttuinen nummer 3 waar zij tot juli 1884 blijven wonen; ze verhuizen naar de Keizerstraat nummer 4. Hier wordt hun laatste kind geboren, op vrijdag 24 juli 1885: een dochter die de naam Koosje krijgt.

jodenhouttuinen

Jodenhouttuinen, Amsterdam

In de Keizerstraat 4  is Joseph winkelier in huishoudelijke artikelen. Helaas wordt voor Joseph op maandag 30 mei 1892 een faillissement uitgesproken door het kantongerecht van Amsterdam. De tweede vergadering tot verificatie der Schuldvorderingen in het faillissement van Joseph wordt gehouden op vrijdag 1 juli 1892 op de rechtbank van Amsterdam.

Knipsel 1Knipsel 2

In 1892, op woensdag 27 april, trouwt de oudste dochter van Joseph uit zijn huwelijk met Dina, Johanna van Dijk, met Leeman van der Ziel. Zij verlaat het ouderlijk huis in Amsterdam. Ook de oudste zoon van Joseph met Dina, Aron (later directeur, met zijn halfbroer Henri, en voornaam aandeelhouder van het warenhuis “Grand Bazaar de la Paix” in Den Haag) verlaat in 1892 het ouderlijk huis, om op 6 juli te trouwen met Mirjam D’Ancona.

wm.htm

Grand Bazaar de la Paix” in Den Haag

aron_en_mirjam_van_dijk.

Aron van Dijk samen met zijn vrouw Mirjam D’Ancona

In 1892, als haar zuster Johanna en broer Aron trouwen, is Eva 24 jaar oud; haar halfzuster Koosje is dan 6 jaar.

Ook de tweede zoon van Joseph en Dina, Salomon (diamantslijper van beroep) trouwt in Amsterdam, op woensdag 18 oktober 1893, met Sara Wessel. Hun eerste zoon wordt geboren op woensdag 22 augustus 1894 en wordt vernoemd naar de vader van Salomon, Joseph. Op dinsdag 18 december 1894 laat Salomon zich samen met zijn vrouw en zoon uitschrijven, om te gaan wonen in New York, Amerika. Wanneer zij hun tweede kindje verwachten komen zij op donderdag 30 juni 1898 terug naar Amsterdam, voor de geboorte -op woensdag 1 februari 1899- van hun tweede zoon, die de naam van de vader van Sara krijgt, David. Helaas overlijdt Sara al op dinsdag 10 juli 1917, 56 jaar oud, in New York na een huwelijk van 26 jaar.

Sara Wessel

Overlijdensbericht van Sara van Dijk-Wessel

110927-GON060-09

New York omstreeks 1894

Salomon trouwt in Rotterdam op donderdag 25 september 1919 met de zuster van Sara, Mathilda Wessel. Een dag na het huwelijk vertrekt Salomon uit Rotterdam, met zijn nieuwe vrouw en samen met de kinderen van Sara, weer terug naar New York; zij maken de oversteek met de eerste Noordam, van de Holland Amerika Lijn.

Noordam 1 van de HAL

In 1895, op zaterdag 28 september overlijdt op 17 jarige leeftijd de zesde zoon van Joseph en Dina, Joseph Isaac.

Joseph van Dijk is gedurende zijn leven vele malen verhuisd. Zo heeft hij vanaf 1896 gewoond aan de Westerstraat 116 te Amsterdam.

7ee4fd63842516b34695fbfeaa87ea006a83dc7271a8df955aa3145c557e4cc2

Westerstraat Amsterdam

benjamin van dijk

Benjamin van Dijk

Hier woont hij tot 1906. Vanaf dit adres trouwt dan op woensdag 7 mei 1902 de vierde zoon van Joseph uit zijn huwelijk met Dina: Benjamin. Hij trouwt met Sophia Duveen.

nieuwe hoogstraat

Nieuwe Hoogstraat, Amsterdam

Daarna verhuist Joseph naar de Nieuwe Hoogstraat 31 te Amsterdam; hier wonen Joseph en Elisabeth dan nog met Eva, Henri en Koosje. Henri trouwt op woensdag 10 augustus 1904 met Elisabeth Philips. Henri is samen met zijn halfbroer Aron directeur van het warenhuis “Grand Bazaar de la Paix” in Den Haag.

Haarlemmerdijk 53-61 Amsterdam

Haarlemmerdijk, Amsterdam

In 1908 verhuizen Joseph en Elizabeth, met Eva en Koosje, naar de Haarlemmerdijk 53.

In 1910 verhuizen ze weer terug naar de Westerstraat maar dan naar nummer 121, één hoog.

Op dit adres komt Elizabeth van Praag op woensdag 17 november 1915 op 74-jarige leeftijd te overlijden. Na het overlijden van zijn vrouw Elizabeth woont Joseph op vele adressen in Amsterdam, om uiteindelijk op dinsdag 25 november 1924 naar de Zijlstraat 87 in Haarlem te verhuizen. Eva en Koosje verhuizen met hun vader mee. Zij beiden blijven hun hele leven ongehuwd.

Adresboek Haarlem 1923 Joseph van Dijk

Fragment uit adresboek gemeente Haarlem van Joseph van Dijk

Adresboek Haarlem 1923

Adresboek Haarlem 1924 van Koosje van Dijk

Wederom vertrekken zij met elkaar weer vanuit Haarlem om zich op maandag 3 mei 1926 te laten inschrijven in de gemeente Alkmaar op het woonadres Houttil 15. Hier overlijdt op woensdag 9 januari 1929 Joseph van Dijk, op 86-jarige leeftijd, na een kortstondig ziekbed. Hij wordt begraven op de Joodse begraafplaats te Muidenberg.

11 januari 1929 Algemeen Handelsblad Joseph van Dijk

Overlijdensadvertentie Joseph van Dijk

Eva en Koosje blijven nog samen in Alkmaar wonen totdat zij op maandag 20 december 1937 verhuizen naar de Keizerstraat 78 in Den Helder.

Keizerstraat Den Helder

Keizerstraat Den Helder

Vanuit Den Helder verhuizen de zussen naar Schiedam: Eva en Koosje laten zich op maandag 14 februari 1938 inschrijven in de Edisonstraat 37a te Schiedam. In datzelfde jaar, op maandag 12 september, vertrekken ze naar een woning aan de Broersvest, nummer 10 a in Schiedam. Waarom de beide zusters naar Schiedam verhuizen is niet bekend. Er is ook niet bekend of Koosje hier in Schiedam een winkel had in damesstoffen; in de archieven van Schiedam staat dat zij winkeleigenaar is, in damesstoffen, zonder vermelding van een winkeladres. Dit wordt nog verder onderzocht.

NL-SdmGA_0346_4769_0073aNL-SdmGA_0346_4770_0034a.jpg

Persoonskaarten van Eva en Koosje van Dijk, Gemeente Schiedam

Wanneer in 1940 de Tweede Wereldoorlog uitbreekt krijgen de beide zusters te maken met de vele maatregelen tegen de Joden, ook door het vaststellen van voor Joden verboden gebieden. Na drie jaar overleven in Schiedam komt ook voor Eva en Koosje de dag dat zij zich moeten melden aan de Lange Nieuwstraat bij het politiebureau. Het is niet bekend of Eva zich heeft gemeld, thuis is opgehaald of elders is opgepakt maar zij wordt op transport gezet naar Westerbork waar zij op woensdag 29 september 1943 aankomt.

westerbork lager

Plattegrond Kamp Westerbork, Drenthe

Haar zuster Koosje komt pas in Westerbork aan op zaterdag 9 oktober 1943. Het is niet bekend waarom Koosje enkele weken later is. Ook is onbekend of zij zich heeft gemeld of dat zij is opgehaald of opgepakt

9c43d71aa3973c91c1905f4987312213bd2296db

De beide zusters worden op dinsdag 19 oktober 1943 op transport gezet naar Auschwitz. Daar komen zij aan op donderdag 21 oktober 1943, met transport 79, het transport waarin 1.007 gedeporteerden zitten waaronder 117 kinderen. De trein telt 27 wagons.

Trein_doorvoerkamp_Westerbork-e1428744495675-1

Trein bij doorvoerkamp Westerbork

30523377442_f3f4051052_c

Duitse officieren en bewakers bij de trein kamp Westerbork

Op dinsdag 1 februari 1944 worden ze weer op transport gezet, met transport 85 naar Bergen-Belsen waar ze dezelfde dag nog aankomen. Hier verblijven Eva en Koosje tot begin 1945 wanneer de Duitsers het verlies van de oorlog steeds dichter bij zien komen. Begin april 1945 worden gevangenen uit het concentratiekamp Bergen-Belsen in drie treinen overgebracht naar het concentratiekamp Theresienstadt.

Eva en Koosje zaten waarschijnlijk niet bij elkaar in de trein omdat zij op verschillende plaatsen, langs verschillende trajecten, zijn overleden. Vele inzittenden hebben deze treinreizen niet overleefd. Eva van Dijk is op het traject Finsterwalde-Torgau voor Falkenberg omgekomen, op vrijdag  21 april 1945, 77 jaar oud. Zij is tussen Finsterwalde en Falkenberg bij kilometerpaal 101,6 aan de zuidzijde van het spoor, ongeveer 10 meter van de spoorrails verwijderd, in het bos begraven.

orte

Het bedoelde eindstation Theresienstadt is niet meer haalbaar en met name de laatste trein van deze drie, ook wel “Der verlorene Zug” of  “Der Zug des Verlorenen” genoemd, wordt pas na een lange reis door Duitsland bij Tröbitz op maandag 23 april 1945 bevrijd door Russische troepen. Van de gevangenen waren er toen al 198 overleden. Koosje was één van die slachtoffers. Naast de kerk van Tröbitz staat een Holocaust-monument ter nagedachtenis aan het transport der verlorenen.

trein naar trobitz

Trein naar Tröbitz

Knipsel der verloren zug 2monument

Ook zijn hier 160 slachtoffers begraven. Tröbitz is de laatste rustplaats van Koosje. Zij is op 59-jarige leeftijd aan haar einde gekomen, op of kort voor maandag 23 april 1945. Dan is een einde gekomen aan een leven lang met haar halfzus Eva.

Op 23 februari 2015 zijn aan de Broersvest 10 d het laatste woonadres van Eva en Koosje van Dijk, Stolpersteine geplaatst.

Adresboek 1941 Schiedam
Stolpersteine Schiedam van Eva en Koosje van Dijk

Met dank aan Het Nederlandse Rode Kruis, Kamp Westerbork, diverse archieven en de site van het Joods Monument.

0 antwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.