Broersvest 2 1

76 JAAR GELEDEN (17)

Op zaterdag 21 april 1945, en op of net voor maandag 23 april 1945, dus deze dagen precies 76 jaar geleden, sterven de bij leven vrijwel onafscheidelijke halfzussen Eva en Koosje van Dijk. Op het eind van de Tweede Wereldoorlog gaan ze in verschillende transporten onderweg naar Theresienstadt maar komen er niet aan. In Schiedam wonen en werken ze op de Broersvest, nummer 10.

Koosje en Eva zijn halfzussen want hun vader, Joseph van Dijk, hertrouwt na het overlijden van zijn eerste vrouw. Eva wordt in Arnhem geboren op 27 november 1867, als tweede dochter van Dina Sternfeld, een dienstmeid. Eva wordt vernoemd naar haar oma van moederszijde: Eva Sternfeld-Israël. Dina overlijdt op 12 januari 1880 als Eva twaalf jaar is. Dan trouwt Joseph op 24 augustus 1881 in Rotterdam met Elizabeth van Praag, uit Rotterdam. Uit dat huwelijk wordt op 24 juli 1885 Koosje geboren, wanneer ze in Amsterdam wonen. Ze is het laatste kindje -er zijn meerdere zonen- en wordt ook vernoemd naar haar oma van moederszijde: Koosje van Praag-Wessel. De halfzussen Eva en Koosje schelen achttien jaar.

Joseph is borstelmaker en venter van beroep en hij probeert het ook een tijdje met een winkel in huishoudelijke artikelen, Keizerstraat 4 te Amsterdam, maar op 30 mei 1892 wordt hij failliet verklaard. 

Knipsel 1
Knipsel 2

Twee van zijn zoons brengen het veel verder: ze vormen de directie van de “Grand Bazar de la Paix” in Den Haag. Het gaat om Aron van Dijk, getrouwd met Mirjam d’Ancona, en om zijn halfbroer Henri die met Elisabeth Philips is getrouwd.

wm.htm
“Grand Bazar de la Paix” in Den Haag

 

Als Henri het huis uit ‘trouwt’, dan blijven Joseph, Elizabeth, Eva en Koosje achter in de Nieuwe Hoogstraat 31 te Amsterdam. Ze verhuizen nog een paar keer, ook na het overlijden van Elizabeth, en arriveren aan het begin van de twintiger jaren in Haarlem, de Zijlstraat 87. Op dat adres zit het Amsterdamsch Couponmagazijn, van de Firma A. van Dam, van Aron van Dam.

Bron: Nieuwe Haarlemsche Courant d.d. 8 januari 1920

In de loop van 1920 ontstaat er blijkbaar een goede zakelijke samenwerking tussen Aron van Dam en Koosje van Dijk, en in een advertentie is het al de firma A. van Dam-van Dijk. Een stoffenzaak van een andere Van Dam wordt af geserveerd: “Wij hebben met gelijkluidende namen niets te maken.”

IJmuider Courant d.d. 27 november 1920

Met ingang van 1 januari 1921 gaan Aron van Dam en Koosje van Dijk heel officieel een vennootschap van koophandel aan, in elk geval voor een periode van vijf jaar en steeds met een jaar te verlengen.

Bron: Algemeen Handelsblad van 18 februari 1921

 

Haarlem’s Dagblad d.d. 9 september 1921

De aanduiding “De Gouden Leeuw” in een advertentie in 1921 slaat op het pand Zijlstraat 87 waar vroeger een verkoophuis zat, waar onroerend goed geveild werd. De veiling was dan in “De Gouden Leeuw” in de Zijlstraat, meer informatie was niet nodig.

Bron: Adresboek van Haarlem 1923, vier vermeldingen op Zijlstraat 87 en 87A.

Blijkbaar komt er ergens tussen 1924 en 1926 toch een eind aan de firma A. van Dam-van Dijk. Ineens is het Amsterdamsch Couponmagazijn een zaak van K. & H.B. van Dijk. Op 3 mei 1926 vertrekken ze uit Haarlem en schrijven vader Joseph, en de zussen Koosje en Eva van Dijk zich in, in de gemeente Alkmaar, op het adres van de winkel: Houttil 15.

Alkmaarsche Courant d.d. 23 april 1926
Adresboek Alkmaar 1928, twee vermeldingen op Houttil 15.

Op dat adres in Alkmaar overlijdt Joseph op 9 januari 1929, op 86-jarige leeftijd.

11 januari 1929 Algemeen Handelsblad Joseph van Dijk
Overlijdensadvertentie Joseph van Dijk

Het Amsterdamsch Couponmagazijn wordt verplaatst naar Langestraat 42, ook in Alkmaar. En “H.B.” verdwijnt in 1930 uit de firmanaam: het is alleen nog K. van Dijk.

Alkmaarsche Courant d.d. 25 april 1930, K. van Dijk, zonder “H.B.”

En de firma groeit, met de opening van een vijfde filiaal, in Den Helder.

Heldersche Courant d.d. 7 mei 1932, over de opening van het vijfde filiaal, in Den Helder.
Alkmaarsche Courant d.d. 15 februari 1935

Op 20 december 1937 verhuizen Eva en Koosje officieel naar de Keizerstraat 78 in Den Helder.

Keizerstraat Den Helder
Keizerstraat in Den Helder (beeldbank Noord-Hollands Archief).

Vanuit Den Helder verhuizen de zussen weer, en nu naar Schiedam: Eva en Koosje laten zich op maandag 14 februari 1938 inschrijven in de Edisonstraat 37a te Schiedam. In datzelfde jaar, op maandag 12 september, vertrekken ze naar een winkel met woonruimte aan de Broersvest, nummer 10 in Schiedam.

Rechts op de foto is de reclame te lezen van KvDIJK, de damesstoffenwinkel van Koosje van Dijk op de Broersvest, nummer 10. (Bron: Beeldbank Schiedam)

Het is onduidelijk of Koosje van Dijk voor Schiedam kiest om nog een filiaal op te zetten, of omdat haar firma juist in zwaar weer terecht is gekomen. Het is in elk geval wel duidelijk dat ze op Broersvest 10 (d) een stoffenzaak is begonnen maar in de advertentie van september 1938 ontbreken de winkelfilialen Langestraat in Alkmaar en Keizerstraat in Den Helder.

Schiedamsche Courant d.d. 16 september 1938

In het begin van de bezetting gaat het allemaal nog gewoon door, zo lijkt het. Zoals in eind 1939 voor 1940 wenst K. van Dijk iedereen eind 1940 een gelukkig 1941.

Nieuwjaarswens in de Schiedamsche Courant van 31 december 1940

Er is weinig informatie meer voor handen. Per 12 januari 1943 wordt Koosje van Dijk ingeschreven op het adres van haar neef in Amsterdam. Dat zal vast geen vrijwillige verhuizing zijn geweest, maar een poging om te overleven of een verplichting van de bezetter.

Op de gezinskaart van Eva van Dijk staat per 15 februari 1943 de vermelding “V.O.W.”: Vertrokken Onbekend Waarheen. Betekent dit dat zij is ondergedoken? Dan is het niet succesvol want op 8 juli 1943 wordt zij ook ingeschreven op het adres Muiderschans 68 te Amsterdam. Dat is eigenlijk de Sarphatistraat 68 maar sommige straatnamen zijn door de bezetter gewijzigd (geen verwijzing naar joden of naar het koninklijk huis).

Gezinskaart Eva van Dijk (Archief Amsterdam)

Op het adres Sarphatistraat woont sinds 23 februari 1932 mr. Joseph van Dijk, advocaat en procureur. Hij is de zoon van Eva’s en Koosjes broer Henri; deze Joseph wordt op 24 juli 1945 opnieuw op dit adres ingeschreven, als overlevende van de Holocaust.

In bladen van de bezetter wordt het adres Muiderschans 68 later in de oorlog vaak genoemd als contactadres voor de Holländisch-Deutsche Baugesellschaft die werk aanbiedt (“Tiefbau Arbeiten”). In augustus 1942 kon men zich daar nog melden voor deelname aan een wijdingsdienst.

Afbeelding met tekst

Automatisch gegenereerde beschrijving
Joodsch Weekblad 28 augustus 1942

Op woensdag 29 september 1943 arriveert Eva van Dijk in Kamp Westerbork (hoewel op de gezinskaart 15 december 1943 te lezen is). Koosje komt pas in Westerbork aan op zaterdag 9 oktober 1943. De omschrijving op de archiefkaart is lovend: de indruk van Koosje is “bruikbaar, flinke zakenvrouw, kan goed met publiek omgaan.”

Archiefkaart Koosje van Dijk (Arolsen Archieven)

De zussen worden op dinsdag 19 oktober 1943 op transport gezet naar Auschwitz. Daar komen zij aan op donderdag 21 oktober 1943, met transport 79, een transport van 1.007 gedeporteerden waaronder 117 kinderen. De trein telt 27 wagons. Eva en Koosje zijn niet de jongsten meer maar gaan niet naar de gaskamer.

Op dinsdag 1 februari 1944 gaan ze weer op transport, nummer 85 naar Bergen-Belsen waar ze dezelfde dag nog aankomen. Hier overleven Eva en Koosje tot begin april 1945. Vermoedelijk worden de zussen ingedeeld bij de zogenaamde “Austauschjuden” die in drie treinen vanuit Bergen-Belsen naar Theresienstadt moeten worden verplaatst, als onderdeel van een ruil.

Eva en Koosje komen waarschijnlijk niet bij elkaar in de trein terecht omdat zij op verschillende plaatsen, langs verschillende trajecten, worden begraven. Eva van Dijk overlijdt op het traject Finsterwalde-Torgau voor Falkenberg, op zaterdag 21 april 1945, 77 jaar oud. Zij is tussen Finsterwalde en Falkenberg bij kilometerpaal 101,6 aan de zuidzijde van het spoor, ongeveer 10 meter van de spoorrails verwijderd, in het bos begraven. De dodenlijst van het Rode Kruis geeft deze exacte gegevens, over de dode met nummer 122.

Het bedoelde eindstation Theresienstadt wordt door geen van de treinen gehaald. De laatste van de drie treinen, ook wel “Der verlorene Zug” of “Der Zug des Verlorenen” genoemd, komt pas na een lange reis door Duitsland bij Tröbitz tot stilstand als de Elsterbrücke tot ontploffing blijkt gebracht. Zo wordt de trein op maandag 23 april 1945 bevrijd door Russische troepen.

trein naar trobitz
Trein naar Tröbitz

Van de gevangenen zijn er dan al 198 overleden, of komen nog te sterven als gevolg van de vlektyfus. Koosje is één van die slachtoffers. Naast de kerk van Tröbitz staat een Holocaust-monument ter nagedachtenis aan het transport der verlorenen.

Knipsel der verloren zug 2
monument

Tröbitz is de laatste rustplaats van Koosje. Zij is op 59-jarige leeftijd aan haar einde gekomen, op of kort voor maandag 23 april 1945. Dan is een einde gekomen aan een leven lang met haar halfzus Eva.

Op de Broersvest voor nummer 10 liggen twee Stolpersteine, om te herinneren aan Eva van Dijk en haar halfzus Koosje van Dijk door hun namen te lezen en al doende voor hen samen het hoofd te buigen.

stolpersteine koosje en eva
0 antwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.